سبک شناخت کتابهای حدیثی
گفتنی است که دانش سبک شناسی دانشی نوپدید است. این دانش در علوم حدیث مراحل آغازین خود را طی می کند.
حجت الاسلام دکتر مهدی غلامعلی استادیار دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرده که در نگاهی گذرا به مجموعه نوشتارهای حدیثی در می یابیم که مؤلفان آنها در تدوین و ارائه حدیث روش یکسانی در پیش نگرفته‌اند و معمولا هر کدام برای خویش شیوه ای ابداع کرده یا از شیوه پیشین پیروی کرده اند. از این رو امروزه می توانیم با بررسی این نگارشها و گونه شناسی آنها شاهد دانشی باشیم که از فرایند روشهای نگارشی حدیث پدید می آید، و ما آن را «سبک شناسی کتابهای حدیثی» می نامیم.
در این کتاب در نُه درس نخست به سبک شناسی کتب حدیثی شیعه پرداخته و شش درس بعدی را به سبک شناسی کتب حدیثی اهل سنت اشاره کرده و در هر درسی به معرفی یک یا دو کتاب در همان سبک نوشتاری پرداخته است.
مهدی غلامعلی در درس هفتم از این کتاب سبک شناسی ادعیه و اعمال را توضیح داده است و بیان می کند که یکی از روشهای بسیار مهم اسلامی برای هدایت و تعلیم، القای پیام تربیت به همه افراد جامعه و ایجاد مدرسه ای عام برای ساختن روح مردم روش تأثیر گذار و نفوذگر «دعا» است.
ایشان در ادامه آورده است که پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) پیروان خود را به قرائت دعاهای گوناگون ترغیب می کردند؛ پیامبر خدا (ص) می فرمود: «أفضل عبادة أمتی بعد قراءة القرآن الدعاء»: برترین عبادت امت من بعد از قرائت قرآن کریم، دعاست. سپس آن حضرت این آیه را تلاوت فرمود: «أدعونی استجب لکم…»: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.
در ادامه به مطالبی که ایشان در ارتباط با صحیفه سجادیه در سبک نگارشی ادعیه عنوان کرده می پردازیم:
ادعیه نگاری
بیشترین ادعیه ماثوره از امام علی (ع)، امام سجاد (ع) و امام صادق (ع) گزارش شده و مشهورترین مجموعه دعایی اهل بیت کتاب بی نظیر صحیفه سجادیه است.
تعداد نگارشهای شیعیان در این سبک به مراتب بیشتر از سنیان بوده و می توان ادعا کرد که آثار دعایی سنیان کمتر از یک دهم آثار شیعیان است. این شیوه از همان قرون اولیه در میان مؤلفان شیعی متدوال بود و در کارنامه علمی بسیاری از عالمان شیعی کتابهای با عناوین:«الدعاء، ألادعیة، دعاء السفر، فضل الدعاء، الدعوات، الذکر، عمل الشهور، ثواب الاعمال، عمل الیوم و اللیلة و …» دیده می شود.
صحیفه سجادیه
کتاب ارزشمند و بی همتای صحیفه سجادیه به عنوان یک سند پرافتخار در شیعه همواره مطرح بوده است. این کتاب را که حاوی 45 دعا و نیایش امام سجاد است، یحیی بن زید به متوکل بن عمیر داد و او نیز نسخه خود را با نسخه امام صادق (ع)، که نوشته امام باقر (ع) است، مقابله کرد و هیچ تفاوتی در آن ندید. امام سجاد (ع) صحیفه را برای دو فرزندش زید و امام باقر (ع) املا کرده بودند.
صحیفه، که به زبور آل محمد مشهور است، از اولین مکتوبات شیعیان است که در قرن اول هجری نگاشته شده است. ظاهرا این کتاب در زمان صفویه و به همت مجلسی اول شهرت یافته است. او در خواب یا مکاشفه از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کتابی در زمینه دعا درخواست می کند و امام این کتاب را به او نشان می دهد. این کتاب تنها در ایران بیش از سه هزار نسخه خطی دارد و طرق اسناد آن بسیار فراوان است که تنها مجلسی اول می گوید: «من بیش از 650 هزار طریق به صحیفه سجادیه دارم».
صحیفه مجموعه ای از معارف اسلامی است که با لطافت نیایش عجین شده و کتابی است که می تواند همچون قرآن همواره با انسان همراه باشد.
ادعیه صحیفه در لحظات مختلف زندگی با انسان قرین است. از زاویه زمان دعاهایی چون دعای «روز، شب، هفته، روز جمعه، عید قربان، هنگام رؤیت هلال و …» و از زاویه حالات انسانی دعاهایی چون «عند الشدة، عند المرض، للشکر و العافیة، لدفع الهموم و …» و در موارد گوناگون دیگر نیز دعاهایی زیبا و دوست داشتنی بسیاری را در خود جای داده است.
صرف نظر از اتصال سند و سندیت انتساب صحیفه به امام سجاد (ع)، محتوای بسیار عالی و غنی آن، که حاوی الفاظ زیبا و رساست، صدورش را برای ما یقینی می سازد.
معارف صحیفه
کتاب شریف صحیفه سجادیه تابلویی کامل از معارف انسان ساز اسلام است. امام سجاد (ع) بسیاری از مسائل تربیتی فردی، اجتماعی و اعتقادی را در قالب دعا به جامعه بشری می آموزد. استاد محمدرضا حکیمی در کتاب امام در غیبت جامعه بر این باور است که تأمل و اندیشه در مضامین ادعیه صحیفه بسیاری از مسائل تربیتی و … را روشن ساخته و به جامعه اسلام بلکه جامعه درگیر بشری در هر نقطه و از هر مذهب تعلیمات بسیاری را ارائه می دهد. ایشان برخی از آموزشهای صحیفه را همراه با مستندات دعایی آن ارائه کرده اند. بعضی از عناوین این آموزشها عبارتند از: نظام صالح، یاد شهیدان، هجرت برای نشر حق، گرامیداشت فداکاران، مبارزه با اسراف، یاد بی پناهان اجتماع، ایجاد وحدت در اجتماع، تربیت فرزندان، ستمکاران، محو کنندگان دین و … .
استاد حکیمی در ذیل عنوان «ستمکاران، محو کنندگان دین» به بررسی دعای چهل و هفتم پرداخته و می نویسد:
امام در این موضع با قدرتی شگرف، تکلیف خویش را ادا می کند. با زبان دعا و مناجات و یا واژه های نیایش، تصویری روشن از اجتماع اسلامی و تکلیف مسلمانان در شئون گوناگون به دست می دهد. حتی به گوش آنان نیز که در گوشه ها خزیده اند و به عبادات فردی و دعا مشغول اند سخنان لازم را از طریق دعا می رساند و در گوش آنان می گوید که:
حکومت عدلی در کار نیست؛ نهی از منکر و امر به معروف نمی کنند؛ باطل را از میان برنمی دارند؛ به حق یاری نمی رسانند؛ به فریاد ناتوانان و درماندگان نمی رسند؛ کسی از موضع حق نگهبانی نمی کند؛ کسی بی پناهان اجتماع را پناه نمی دهد؛ گروههای مردم پراکنده اند؛ جامعه ایمنی وجود ندارد؛ موضع حق حراست نمی شود.
بیشتر بخوانید:
