در برخی کتب نگاشته شده در دوران‌های اخیر آمده است: «شهربانویه – که در کربلا حضور داشت و مادر فاطمه همسر قاسم بود – به سفارش امام حسین(ع) سوار بر اسب امام(ع) شده تا او را به سرزمین سرنوشت برساند و او به اذن خدا در ساعتى به رى رسید. او هنگامى که به رى رسید، خواست از «هو» (خداوند) یارى بخواهد، اما اشتباها به جاى «هو» لفظ «کوه» را به زبان آورد و همان جا کوه او را دریافت و در شکم خود پنهان کرد و او در کوهى از آن سامان و در نزدیکى مقبره سیدعبدالعظیم حسنى مدفون شد». و در ادامه این مطالب آمده است: «در میان مردم چنین شهرت دارد که در قله کوه چیزى شبیه تکّه اى از روپوش زن دیده مى شود که هیچ مردى نمى تواند به آن نزدیک شود. زن آبستنى که در شکم فرزند پسرى داشته باشد، نیز توان نزدیک شدن به آن را ندارد.»
اما از سوى محققان معاصر با دلایل قطعى ثابت شده است که بقعه بى بى شهربانو واقع در کوه شرق رى که معروف به کوه بى بى شهربانو است، هیچ ربطى با مادر امام علیه السلام ندارد. تاریخ بنای این بقعه مربوط قرون اخیر است. چنان که تاریخ ساخت صندوق منبت کارى آن سال 888 ق را نشان مى دهد و درب منبت کارى آن کار عهد صفوى است و الحاقاتى از هنر دوره قاجاریه دارد.[1]
همچنین عدم ذکر چنین بقعه ای در آثار شیخ صدوق – که خود سالیان دراز در ری می زیسته و به آن آشنایی کامل داشته – مؤید دیگری بر عدم وجود این بقعه در قرن چهارم و در زمان شیخ صدوق (متوفی 381 ق) است.
دیگر نویسندگانی هم که به ذکر احوال عبدالعظیم حسنی و شخصیت های بزرگ مدفون در ری پرداخته اند، نامی از چنین بقعه ای نبرده اند.
این احتمال وجود دارد که در قرن‌های گذشته زنى پارسا با نام شهربانو در این مکان دفن شده و با گذشت سالیان، مردمان آن سامان او را با مادر امام سجاد علیه السلام – که در آن زمان مشهور به شهر بانو بوده – اشتباه گرفته اند و یا برخى این اشتباه را در زبان مردم انداخته و با انگیزه هایى به تقویت آن پرداخته باشند.[2]
بر اساس گزارش‌های متعدد از معتبر ترین منابع کهن تاریخی «شهربانو» در همان روزهای آغازین میلاد امام سجاد علیه السلام چشم از دنیا فروبسته است و تاریخ رحلت وی، با فاصله ای کوتاه، با تاریخ ولادت آن حضرت مقارن می باشد. بر اساس گزارش‌های موجود در منابع کهن تاریخی شهربانو بعد از چند روز از تولد یگانه فرزندش و در همان دوره نفاس به علت بیماری، رحلت کرد و پیکر مطهرش در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[3] تاریخ درگذشت این بانو مدتها قبل از واقعه عاشورا و در حدود سال‌های 35 تا 49 قمری یعنی حداقل 12 و حداکثر26 سال پیش از واقعه عاشورا بوده است.[4]
منبع: پرسمان
کلمات کلیدی: شهربانو، مادر امام سجاد، وفات شهربانو، قبر منتسب به شهربانو در ری.
[1] شعوبیه، ص 326.
[2] ر.ک : ری باستان (نوشته کریمیان) و دانشنامه ایران و اسلام، ذیل کلمه شهربانو
[3] زندگانی حضرت امام حسین سید الشهداء (ثارالله)، عمادزاده، ص 127; امام سجاد; جمال نیایشگران، احمدترابی، ص 17، آستان قدس رضوی، اول، 1373 ش .
[4] ر . ک: زندگانی علی بن الحسین (ع) ص 29 – 37 .
