آیت الله سیدان یکی از اساتید برجسته حوزه علمیه خراسان با بیان این که شایسته است که صحیفه سجادیه در جوامع اسلامی کاملا مورد توجه و مطرح باشد گفت: البته باید توجه داشت که در بعضی از زمان ها در بعضی از شهرها و در خانه ها صحیفه وجود داشته است و در حال حاضر نیز در بسیاری از خانه ها وجود دارد. در واقع این گونه نیست که صحیفه سجادیه به ندرت در خانه ها پیدا شود، اما آن گونه که شایسته است که باشد وجود ندارد. یکی از علل این موضوع این است که به طور کلی رواج هر چه بیشتر این برنامه ها به تبلیغ مناسب بستگی دارد. باید به نحو مناسبی چنین مسائلی در رسانه ها، منابر، جلسات و مراکز علمی و دانشگاه ها تبلیغ و تدریس شود. به این دلیل که تبلیغات مناسبی در این زمینه انجام نمی شود، طبیعی است به مقدار شایسته مطرح نشود.
آیت الله سید جعفر سیدان در گفت و گوی مشروح با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، درباره ابعاد صحیفه سجادیه و ضرورت شناساندن این کتاب ارزشمند، در آغاز معرفی شخصیت امام سجادعلیه السلام پرداخت و اظهار کرد: امام زین العابدینعلیه السلام شخصیتی است الهی، شخصیتی که از جانب خداوند متعال طبق مدارکی که در مکتب وحی و بیانات وحیانی وجود دارد ابه سمت وصایت نسبت به پیامبر گرامی اسلام تعیین شده اند و چهارمین شخصیتی هستند که به عنوان امام معصوم و واجب الاطاعه به امامت برگزیده شده اند.
معرفی شخصیت امام سجادعلیه السلام
وی ادامه داد: توجه و تفکر در این 2-3 جمله شخصیت ایشان را تا حدود نسبتا زیادی نمایان می کند. برگزیده شدن از طرف خداوند به عنوان وصی پیامبر گرامی اسلام و انتخاب شدن به عنوان سرپرست و هادی همه انسان ها از هر طبقه، از هر قشر و با هر تفکر نمایانگر شخصیت والای ایشان در عالم است. گاه می شود که شخصی عادی و معمولی برای کاری معمولی فردی را انتخاب می کند، چون انتخاب کننده و هدف انتخاب معمولی هستند فرد انتخاب شده نیز شخصیتی عادی و معمولی دارد، ولی اگر انتخاب کننده یک فرد علمی مهمی باشد که بخواهد برای یک هدف علمی مهم کسی را انتخاب کند، طبیعی است که شخص انتخاب شده نیز فردی علمی و مهم خواهد بود.
این استاد حوزه تصریح کرد: در اینجا انتخاب کننده خداوند آگاه بر حقایق، محیط بر کائنات و آفریدگار هستی است. هدف انتخاب نیز ارشاد، هدایت و سرپرستی جامعه انسانی در همه شئون علمی، مادی، معنوی، فردی و اجتماعی است. طبیعی است که با وجود انتخاب کننده و هدفی اینچنین مهم، فرد انتخاب شده نیز شخصیتی بسیار مهم خواهد بود و لذا است که این شخصیت هایی که منتخب خداوند برای این اهداف و سمت های وصایت، ولایت و سرپرستی جوامع انسانی هستند شخصیت هایی بسیار بی نظیر هستند و همان گونه که معمولا گفته می شود این شخصیت ها افرادی هستند از لحاظ علمی، عدالت و فضایل انسانی بی نظیر؛ معصوم از خطا و محفوظ از همه نادرستی ها هستند؛ بنابراین شخصیت ایشان، یک شخصیت الهی است.
وی خاطر نشان کرد: در قرآن کریم نیز طبق مدارک روایی بعلاوه آیات کلی که مصداق آن آیه ها ائمه معصومین علیه السلام هستند در برخی از آیات تأویل هایی در مورد حضرت زین العابدینعلیه السلام شده است. از جمله در آیه نور که می فرماید
« اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»
این آیه به پیغمبر اسلام و کل معصومینعلیه السلام تأویل شده است. کوکب الدری در آیه نور به حضرت سجادعلیه السلامتاویل شده است. همچنین در سوره مبارکه توبه که عدد ماه ها را ۱۲ ماه بیان کرده است.«منها اربعتین حرم»در این ۱۲ ماه 4 ماه آنها حرام است. این ماه ها دارای امتیاز خاصی هستند. ماه های رجب، ذیقعده،ذیحجه و محرم الحرام. این ظاهر آیه شریفه است. یعنی برخی از آیات مبارکه علاوه بر ظاهر تأویل هایی دارد که خود معصومینعلیه السلام بیان کرده اند و با توجه به پذیرش حجیت و تصدیق امامت و ولایتشان این بیانات دارای اهمیت است. از جمله در ارتباط با همین آیه شریفه که خواندم« منها اربَعتَینَ حُرُم»و لذا است که این شخصیت های که به عنوان منتخبین خداوند برای اهداف وصایت، ولایت و سرپرستی جوامع انسانی برگزیده شده اند، شخصیت هایی بی نظیری هستند. اینها همان هایی هستند که گفته می شود از نظر علمی، عدالت، فضایل انسانی بی نظیر و معصوم از خطا و محفوظ از همه نادرستی ها هستند.
معرفی 4 معصومی که مصداق «منها اربَعتَینَ حُرُم» هستند
آیت الله سیدان با بیان این که «منها اربعه حرم» مربوط چهار معصومی است که از هر کدام از آنها بیاناتی به گونه ای خاص به دست ما رسیده است، اضافه کرد: از حضرت علیعلیه السلام خطبه هایی در مسائل مختلف اجتماعی، اخلاقی و … به دست ما رسیده است. از امام سجاد علیه السلام صحیفه حضرتش و رسالت الحقوق، بعلاوه بیاناتی به عنوان حدیث و روایات در اختیار داریم. ما بعد از قران کریم، 2 مجموعه داریم که از نفاست بسیاری برخوردارند؛ یکی نهج البلاغه امیرالمومنینعلیه السلام و دیگری صحیفه امام سجاد علیه السلام است. همچنین رسالت الحقوق که از امام داریم دارای 50 حق در خصوص حقوقی که انسان ها در ارتباط با خالق و مسئولیت هایی که در برابرش دارند، است. از امام رضا علیه السلاممناظره ها و خطبه های شان را در اختیار داریم و از امام هادیعلیه السلام زیارات جامعه که یک دنیا روایت الهی در مورد معصومینعلیه السلام در آن آمده است. این 4 شخصیت به صورت مشترک مصداق “منها اربعه حرم” هستند.
وی تاکید کرد: در هر حال شخصیت حضرت شخصیتی الهی و دارای تربیتی شگفت انگیز دارند و جریان زندگیشان از جهات مختلف دارای تدبر و قابل استفاده است. یکی از جریان های زندگی ایشان، حضور امام سجادعلیه السلامدر واقعه عاشورا و مدیریتشان با حضرت زینبعلیه السلامبعد از عاشورا است که با ایثارشان موجب حفظ مکتب اسلام و مکتب توحید شدند.
این مفسر صحیفه سجادیه در پاسخ به پرسشی، دلایل توجه کمتر به صحیفه سجادیه امام و اینکه برای معرفی و شناساندن بیشتر آن در بین جامعه اسلامی چه باید کرد، گفت: صحیفه حضرت سجادعلیه السلام شایسته است که در جوامع اسلامی کاملا مورد توجه و مطرح باشد . حتی المقدور کسانی که با ادبیات عرب آشنایی دارند از متن اصلی استفاده و کسانی که با زبان عربی آشنایی ندارند، از ترجمه های دقیق و ارزنده ای انجام شده استفاده کنند. چه این که بسیار می تواند در تربیت شخصیت و سعادت انسان ها مؤثر باشد و با توجه به این که صحیفه املایی است برای امام، دیگر طبیعی است که از امنیت بسیاری برخوردار است. به علاوه اینکه محتوای صحیفه مطالبی است که از همه مسائل لازم، از مسائل اعتقادی، اجتماعی، فردی و… دارای مطالب مهم و فوق العاده ای است؛ بنابر این شایسته است که بیش از این که در حال حاضر مطرح است، مطرح باشد.
دلایل تاکید بر تدریس صحیفه سجادیه در مراکز علمی و دانشگاه ها
وی ادامه داد: حال سوال اینجاست که چه شده است که صحیفه سجادیه در جامعه ما در این حالت شاختی نیست؟ البته باید توجه داشت که در بعضی از زمان ها در بعضی از شهرها در خانه ها صحیفه وجود داشته است، در حال حاضر نیز در بسیاری از خانه ها نیز صحیفه سجادیه وجود دارد. در واقع این گونه نیست که به ندرت در خانه ها پیدا شود، اما آن گونه که شایسته است که باشد وجود ندارد. یکی از علل این است که به طور کلی رواج هر چه بیشتر این برنامه ها به تبلیغ مناسب بستگی دارد. باید به نحو مناسبی چنین مسائلی در رسانه ها، منابر، جلسات و مراکز علمی و دانشگاهی تبلیغ و تدریس شود.
آیت الله سیدان تاکید کرد: طبیعی است که چون تبلیغات مناسبی در زمینه معرفی صحیفه سجادیه انجام نمی شود، به مقدار شایسته نیز این کتاب الهی مطرح نشود. به طور کلی حتی نهج البلاقه از نظر مطرح بودن به معنای خوانده شدن، تدبر شدن و استفاده شدن در این وضعیت، قرار دارد. برای این که جامعه بهره ی بهتری از این مجموعه های نفیس داشته باشد، نیازمند تبلیغ جدی به صورت های مختلف هستیم؛ یعنی به صورت کلی به مسئله تبلیغ بی توجه نباشیم.حال اگر پرسیده شود که چرا به مسئله تبلیغ بی توجهی شده است، آن برمی گردد به این که آن کسانی که متولی تبلیغ هستند، باید بیشتر به فکر باشند.
وی در ارتباط با صحیفه حضرت سجادعلیه السلام و اهمیت آن نیز بیان کرد: آنچه بسیار مهم است، محتوای صحیفه حضرت است. این مجموعه بسیار بسیار مهم یکی از امتیازاتش سخن گفتن با خدا است. بیانات دیگر ائمهعلیه السلام با مردم است، ولی صحیفه سخن گفتن با خدا است و طبعا حال وهوای دیگری دارد، مخاطب حضرت خداوند است و در نتیجه این حالت توجه خاص به خدا زمینه امتیاز خاصی است، برای آنچه که مطرح می شود. برای ارتباط گیری با پروردگار بخشی از این مجموعه توصیف حق و مطالب مربوط به صفات حضرت حق است، البته آنچنان که شایسته است؛ چه اینکه در توصیف پروردگار نمی شود خدا را آنچنان که باید توصیف کرد، مگر با آنچه خود خداوند خود را توصیف کرده است و این بزرگواران امتیازشان این است که توصیفی که از خداوند متعال می کنند همان هایی است که در قران کریم و در ارتباط با پروردگار آمده است. یک بخش از صحیفه معارف توحیدی است که در ارتباط با شناخت پروردگار مطالب بسیار مهمی را مطرح کرده است که جا دارد این مطالب در حوزه های علمیه به عنوان درس مطرح باشد.
وظایف انسان نسبت به خود و دیگران بخش مهمی از صحیفه سجادیه است
این استاد برجسته حوزه ادامه داد: یک بخش دیگر از مطالب صحیفه بیان موقعیت پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصمومینعلیه السلاماست که دارای اهمیت است که در تبیین مقام معصوم بیان شده است. خدا به اینها چه قدرتی داده است که بر هستی مسلط هستد؛ بنابر این یک بخش به عنوان مقامات پیامبر صلی الله علیه و آله و معصومینعلیه السلام به عنوان دعا آمده است و بخش دیگر وظایفی است که انسان در ارتباط با خودش دارد؛ یعنی انسان چه صفاتی را از خودش دور و یا نزدیک کند، در این صحیفه بی نظیر مطالبی است در جهت خود سازی، یعنی انسان اگر بخواهد به کمالات واقعی برسد، باید چه چیزهای داشته باشد و چه چیزهایی را از خود دور کند، بنابراین بخشی از صحیفه مربوط به شخصیت انسان است و بخش زیاد دیگری از آن در ارتباط با وظایفی است که انسان نسبت به دیگران دارد. مثلا در دعاهایی که برای پدرو مادر است، مهمترین وظایف و مسائلی که مربوط به پدر و مادر می شود را حضرت به صورت دعا مطرح کرده است. مهم ترین وظایفی که انسان در ارتباط با فرزندانش دارد در دعای حضرت در ارتباط با فرزندان شان بیان شده است. یا در مورد همسایگان نیز همچنین. مهمترین وظایفی که همسایه به همسایه دارد بیان شده است و همچنین از وظایفی که انسان ها نسبت به مرزدارها دارند در این مجموعه صحبت شده است که نکات مهم علمی بسیاری نیز در آن دیده می شود.
این پژوهشگر صحیفه سجادیه یادآور شد: یک بخش دیگر صحیفه این است که انسان از خدا چه چیزهای طلب کند. بعلاوه آنچه که موجب تکامل روحی انسان می شود را عنوان کرده و صحیفه به ما می گوید که انسان نسبت به خدا چه وظایفی دارد و آنچه در ارتباط با جامعه باید در نظر بگیرد در این صحیفه آمده است؛ یعنی یک دنیا درس و حکمت در ارتباط با حقایق و در ارتباط با خدا. حضرت می فرمایند “بار پروردگارا می خواهم از تو چیزی بخواهم، اما 3 چیز مانع این خواستنم می شود. یک این که اوامرت را به کندی انجام داده ام، دوم عواملی را که نهی کردی در صورت مساعد بودن زمینه به سمتش رفته ام و سوم این که شکر نعمت نکرده ام.” البته این مسئله یعنی ارتباط معصوم بودن ائمه علیه السلام و بیان این موانع بحث مفصلی دارد که در این جا نمی گنجد. تنها در همین حد بگویم که این ها در عین پاکی اینچنیین صحبت می کنند در عین عصمت اینچنین سخن می گویند.
وی با اشاره به اینکه قرآن کریم خوب ها را معرفی می کند، گفت: قرآن می گوید با اینکه خوب ها همه تکالیفشان را خوب انجام داده اند، باز هم از خداوند هراس دارند و این از خوبی آنان است؛ حضرت علی علیه السلام می فرمایند “عاقل ترین مردم کسانی هستند که به خوبی کارهایشان را انجام داده اند، ولی در عین اینکه کارهایشان را به خوبی انجام داده اند، بیم ناک هستند. همچنان که نادان ترین مردم آنهایی هستند که کارهایشان خلاف است و هیچ ترس و واهمه ای ندارند.” هرچه انسان خوب تر شود تواضع و خود کوچک بینی اش بیشتر می شود. به عنوان مثال شما شخصی بی نظیر و مورد علاقه خودتان را دعوت کرده اید، آنچه توانسته اید به او اکرام و احترام کرده اید. حال وقتی که این شخص می خواهد از نزد شما برود شما به اومی گویید، ببخشید. آیا شما با این فرد جدی می گویید ببخشید یا شوخی می کنید؟ این حالت محبت شما است؛ یعنی در عین این که وظیفتان را نسبت به این فرد انجام داده اید، باز به او می گویید ببخشید؛ این از خوبی شما است.
آیت الله سیدان ادامه داد: حال به بحث اصلی برگردیم. گفتیم در این دعا امام سجاد علیه السلام می گوید، 3 چیز مانع از آن می شود که من از شما چیزی بخواهم. کندی در اوامر، رفتن به سمت منکرها و عدم شکر نعمت؛ اما با همه اینها یک چیز هست که باعث می شود من به درگاه تو دست بلند کنم و از تو چیزی طلب کنم و آن این است که می دانم هر که به تو روی بیاورد تو از او روی برنمی گردانی و به او توجه می کنی .
پاسخی به یک عالم اهل سنت درباره امام سجاد علیه السلام
وی همچنین در پاسخ به پرسشی درباره جایگاه صحیفه امام زین العابدین علیه السلام در بین عامه مردم و خواص جامعه، خاطر نشان کرد: متاسفانه صحیفه سجادیه در بین خودمان نیز محجور است، حتی در خواص هم خیلی کم به ارزش و والایی این مجموعه پی برده اند، به ندرت افرادی پیدا شده اند که به اهمیت این مجموعه پی برده باشند. یکی از بزرگان می فرمود “در نامه های که یکی از علمای اهل سنت برای وی نوشته بود این چنین گفته بود که یکی از دلایلی که ما به حقانیت شما اعتقاد نداریم، این است که شما به امامت بعضی معتقدید که اینها در عینیت جامعه حضور نداشته اند. مثلا امام چهارم شما یک عمر دعا خوانده است و در عینیت جامعه حضور نداشته است. ایشان در جواب نوشته بود جریان و حضور حضرت سجاد علیه السلام در عاشورا، بودنشان در عینیت جامعه را به صورت خاصی اثبات می کند، در حالی که در آن زمان جامعه اسلامی آنچنان تاریک بود که جا برای هیچ گونه فعالیتی نبود.ایشان به زبان دعا حقایق اسلام را حفاظت کرده و نشر دادند. ایشان صحیفه ای برای ایشان فرستادند و از وی خواسته بودند در آن دقت کند و نظرخودتان را بگویید. آن فرد هم بعد از خواندن صحیفه در نامه ای که دوباره برای ایشان نوشته بود گفته بود “اگر دلیلی بر حقانیت مسیر شما نمی بود، به جز همین صحیفه ای که به امامتان منتسب است، کفایت می کرد.” بعضی به این صورت متوجه اهمیت این کتاب شده اند و برخی به صورت های دیگر، ولی به طور معمول میزان آشنایی ها محدود است.
این استاد برجسته حوزه علمیه خراسان همچنیین در خصوص خانواده در تفکر امام سجاد علیه السلام با برشمردن 3 خصوصیت از طرف ائمه معصوم علیه السلام در مورد رفتارهای مرد در منزل، افزود: سزاوار است که مرد در زندگی خودش 3 چیز را رعایت کند. اول معاشرت کردن به نیکی، یعنی بی ادب نباشد و تندی بی جا نداشته باشد. دوم این که در ارتباط با نیازها به نسبتی که می تواند نیازهایشان را برطرف کند و سوم این که یک مرد نسبت به خانواده اش غیرت داشته باشد.
وی در پایان در مورد محجور بودن دعاهای صحیفه در مراسم های مذهبی، گفت: البته شایسته است که صحیفه سجادیه ابتدا در حوزه های علمیه تدریس شود و در جلسات تخصصی واشکافی و شناخت کافی نسبت به آن صورت گیرد، بعد از بررسی این مجموعه دعا هایی که برای مراسم های مختلف مناسب است، انتخاب شود و در آن مجالس خوانده شود. امیدواریم این زمینه ای باشد برای شناخت و توسعه هر چه بیشتر صحیفه امام سجاد علیه السلام در جامعه .
