نام های صحیفه سجادیه
به باور برخی صاحب نظران مسلمان، «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگترین گنجینه حقایق و معارف الهی است و بدین رو، به آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن)، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب دادهاند.[1]
گفتهاند علت نامگذاری این کتاب به «صحیفه کامله» این است که نزد «زیدیه» نسخهای از صحیفه وجود دارد که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه کامله است. به همین سبب، امامیه صحیفه موجود نزد خویش را صحیفه کامله گویند[2]
حدیث صحیفه
در مقدمه صحیفه سجادیه حدیثی از چگونگی دست یابی متوکل بن هارون بلخی به این کتاب آمده که به صورت مختصر ذکر میکنیم:
متوکل میگوید: پس از شهادت زید بن علی بن الحسین فرزندش یحیی را ملاقات کردم.او از من حال امام صادق علیه السلام را پرسید. گفتم: آن حضرت در سلامتند و برای شهادت مظلومانه پدرت سوگوارند. یحیی گفت: آیا از ایشان درباره سرنوشت من چیزی شنیدهای؟ گفتم: بلی مطالبی شنیدهام شما نیز بهدار آویخته خواهی شد!
یحیی گفت:ای متوکل!…آیا از امام صادق مطالبی یادداشت کردهای ؟ بخشی از آموخته هایم را برای او بازگو کردم، از آن جمله دعایی بود که از پدر بزرگوارش امام باقر علیه السلام دریافت داشته بود و آن را از دعاهای صحیفه کامله میدانست. یحیی گفت: اینک به تو صحیفهای را خواهم داد که پدرم زید از پدرش امام سجاد علیه السلام دریافت کرده است…اگر پسر عمویم امام صادق علیه السلام از شهادت من خبر نمیداد، این صحیفه را به تو نمیدادم، ولی اکنون به تو میدهم تا در حفظ و نگهداری آن کوشا باشی، بیم دارم که این صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند… متوکل میگوید: صحیفه همراه من بود تا خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم، صحیفه را به آن حضرت نشان دادم و ایشان بسیار مسرور شد و فرمود: سوگند به خداوند! این خط عمویم زید و دعای جد من است. آن گاه امام صادق به پسرش اسماعیل رو کرد و فرمود: آن صحیفهای را که به تو سپردهام بیاور! اسماعیل صحیفهای را آورد، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر علیه السلام و املای جدم امام زین العابدین علیه السلام است. متوکل میگوید: از امام صادق علیه السلام درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم. امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم.
سند صحیفه
صحیفه سجادیه از نظر سندی، در حد تواتر است. آقا بزرگ تهرانی در این باره میگوید: «صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین علیه السلام میرسد… از متواترات و [قطعیات] نزد اصحاب است؛ چرا که از ویژگی آن، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفتهاند.»[3]
همچنین محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد.»[4]
شیخ مفید نیز در الارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد شیخ صدوق و ابن عیاش جوهری و ابوالمفضل شیبانی، و… آن را نقل کردهاند. از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در تذکرة الخواص، و سلیمان بن ابراهیم قندوزی در ینابیع المودة از صحیفه نام برده و بخشهایی از دعاهای آن را نقل کردهاند.[5]
ابوالمعالی محمد بن ابراهیم کلباسی (م۱۳۱۵ق) نیز در کتاب رسالة فی السند الصحیفة السجادیة سند صحیفه سجادیه را به اختصار شرح داده است.[6]
نسخه کفعمی از صحیفه
صحیفه سجادیه به خط کفعمی از نسخههای قدیمی صحیفه است که سالیان قبل از ایران خارج شده و مفقود شده بود؛ اما با تلاشهای بسیار در حوزه شبه قاره شناسایی شد و توسط شخصیتهای فرهنگی به قم انتقال یافت که در نهایت چاپ و منتشر شد. این نسخه، علاوه بر ۵۴ دعای صحیفههای دیگر، چهار دعا بیشتر دارد.[7]
عناوین دعاها
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
۱.حمد الهی
۲.درود بر پیامبر
۳.فرشتگان مُقرّب
۴.پیروان پیامبران
۵.خویشتن و دوستان
۶.صبح و شام
۷.بلا و سختی
۸.اخلاق ناپسند
۹.طلب آمرزش
۱۰.پناهبردن به خدا
۱۱.عاقبت به خیری
۱۲.اعتراف و توبه
۱۳.طلب حاجت
۱۴.دادخواهی از ستم
۱۵.هنگام بیماری
۱۶.طلب آمرزش
۱۷.شر شیطان
۱۸.دفع بلا
۱۹.طلب باران
۲۰.مکارم الاخلاق
۲۱.اندوه از خطا
۲۲.هنگام سختی
۲۳.تندرستی
۲۴.پدر و مادر
۲۵.فرزندان
۲۶.همسایگان و دوستان
۲۷.مرزداران
۲۸.پناهبردن به خدا
۲۹.روزی
۳۰.پرداخت بدهی
۳۱.توبه
۳۲.دعا در نماز شب
۳۳.درخواست خیر
۳۴.گرفتاری به گناه
۳۵.رضا به قضای الهی
۳۶.هنگام رعدوبرق
۳۷.کوتاهی در شکرگزاری
۳۸.پوزش از ستم
۳۹.طلب عفو و رحمت
۴۰.یاد مرگ
۴۱.پردهپوشی از گناه
۴۲.ختم قرآن
۴۳.رؤیت هلال
۴۴.ورود به رمضان
۴۵.وداع با رمضان
۴۶.عیدفطر و جمعه
۴۷.دعای عرفه
۴۸.عیدقربان و جمعه
۴۹.دفع حیله دشمنان
۵۰.خوف از خدا
۵۱.فروتنی در برابر خدا
۵۲.پافشاری در دعا
۵۳.فروتنی در برابر خدا
۵۴.زدودن اندوهها
محتوای صحیفه
امام سجاد علیه السلام در دعاهایش نخست حمد و ستایش خدا را بهجا میآورد، سپس بر پیامبر(ص) و خاندانش درود میفرستد؛ بهگونهای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن، از تعبیر صلوات استفاده نشده باشد.[8] وی در نهایت حاجت خود را از خدا درخواست میکند.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعهای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پارهای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به طور مثال، مسئله امامت[9] و نفی عقیده تشبیه[10] [11] در صحیفه سجادیه بیان شده است.
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمانهای مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن به صورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
عناوین دعاهای صحیفه مختلف است و بسیاری از معارف اسلامی در ضمن دعاهای صحیفه بیان شده است؛ در این کتاب، مباحث خداشناسی، هستیشناسی، عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر صلوات الله علیه و اهلبیت علیهم السلام، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، یادآوری نعمتهای مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و… در قالب دعا بیان شده است. معروفترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.
منبع: ویکی شیعه
[1] آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸-۱۹.
[2] مقدمه مرعشی نجفی بر صحیفه، ص۴۶ مقدمه.
[3] آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸–۱۹.
[4] مرعشی نجفی، صحیفه سجادیه، بلاغی، ص۹ مقدمه.
[5] رجوع کنید به: قندوزی، ینابیع المودة، ۱۴۱۶ق، ج۱-۲، ص۵۹۹.
[6] ماهنامه کتاب ماه دین، ش۵۱،۵۲، ص۱۰۵۱۱۹.
[7] https://khorasan.iqna.ir/fa/news/3409269/%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87-%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87-%DA%A9%D9%81%D8%B9%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%D8%AF-%D8%B9%DA%A9%D8%B3
لینک خبر مربوط به رونمایی از صحیفه کفعمی
[8] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۲۰، انساب الاشراف، ج۱، ص۱۸۴. سهمی، تاریخ جرجان، ص۱۸۹
[9] صحیفه سجادیه، دعای ۴۷ فقره ۵۶.
[10] اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۹.
[11] تَشْبیهْ وَ تَنْزیه، دو اصطلاح در علم کلام اسلامی درباره صفات خدا. تشبیه در اصطلاح علم کلام، همانند کردن خداوند در ذات یا صفات به مخلوقات و اِسناد صفات مخلوق به خالق است و تنزیه عبارت از اعتقاد به منزه بودن خداوند از مخلوقات و سلب صفات مخلوقات از خالق است. بر طبق دیدگاه «تشبیه» تفاوتی اساسی بین اوصاف خدا و اوصاف مخلوقات نیست و آن دسته از صفاتی که هم بر خدا و هم بر مخلوقات او مانند انسان اطلاق میگردند، معنای واحد و مشترکی دارند که در هر دو یکسان است. در دیدگاه «تنزیه» یا «اثبات بدون تشبیه» تحلیلی از معنای صفات الهی ارائه…