به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد صیحفه سجادیه به نقل از روزنامه خراسان، پس از واقعه كربلا، اوضاع فرهنگي و سياسي جهان اسلام دگرگون شده بود. مدينه به عنوان شهر مقدس مسلمان ها به كانون فساد و فحشا تبديل شده و به لحاظ سياسي نيز جهان اسلام در آشفتگي و التهاب و نابساماني به سر مي برد. در چنين شرايطي امام سجاد علیه‌السلام مبارزه خود را در قالب دعا و نيايش دنبال كردند كه مجموعه فرمايشات ايشان در كتاب صحيفه سجاديه جمع آوري شده است. دكتر محمد الله اكبري، مدير پژوهشكدۀ تاريخ و سيرۀ اهل بيت و از تاريخ پژوهان حوزه علميه قم در گفت وگويي با خراسان، صحيفه سجاديه را واكنش امام سجاد علیه‌السلام به اوضاع نابهنجار و نابسامان فرهنگي عصر خودشان توصيف كرد.
ابداع شيوه نوين مبارزه توسط امام سجاد علیه‌السلام
وي با اشاره به اين كه شرايط فرهنگي و سياسي عصر امام سجاد موجب شد آن حضرت شيوه نويني را در مبارزه ابداع كنند و در قالب دعا به مبارزه و ايفاي نقش امامت بپردازند، گفت: شرايط سياسي، اجتماعي، اقتصادي، اخلاقي و ديني عصر امام سجاد در ايراد صحيفه سجاديه نقش بسيار مهمي داشته است و به خوبي مي توان بازتاب اين شرايط را در صحيفه سجاديه مشاهده كرد. وي با اشاره به اين كه امامت حضرت سجاد از سال ۶۱ و پس از واقعه عاشورا آغاز شد و تا نيمه هاي سال ۹۴ يا ۹۵ هجري يعني بيش از ۳۴ سال ادامه داشت، افزود: محل سكونت امام در اين سال ها شهر مدينه بود كه شهر مقدس مسلمانان و به اصطلاح شهر قرآن، حديث و پيامبر محسوب مي شد. اما بعد از واقعه عاشورا، اتفاقاتي در جهان اسلام افتاد كه اوضاع سياسي و فرهنگي دنياي اسلام را به شدت تحت تاثير قرار داد و شهر مقدس مسلمانان يعني مدينه هم از اين اتفاقات در امان نماند.اين پژوهشگر تاريخ اسلام ادامه داد: پس از واقعه عاشورا، حكومت دچار ضعف هاي جدي شد و تا آستانه فروپاشيدن پيش رفت ولي دوباره احيا شد. از حدود سال ۶۱ تا ۶۷ هجري چند اتفاق مهم در دنياي اسلام رخ داد؛ واقعه عاشورا، واقعه حره و واقعه مكه كه باعث به آتش كشيده شدن خانه كعبه شد، در اين سال ها اتفاق افتاد كه مصادف با حكومت يزيد بود.قيام مختار، قيام توابين و منازعه ابن زبير با يزيد هم در اين زمان اتفاق افتاد.
ايراد بخش عمده صحيفه سجاديه در فاصله سال هاي ۶۱ تا ۷۳ هجري
وي با اشاره به اين كه قسمت عمده صحيفه سجاديه در اين سال ها يعني فاصله سال هاي ۶۱ تا ۷۳ هجري توسط امام سجاد علیه‌السلام ايراد شده است، يادآور شد: در اين سال ها ابن زبير حكومت مي كرد. زبيري ها سخت گيري هاي زيادي نسبت به بني هاشم داشتند و با بني اميه نيز در جنگ بودند. در ۱۳ سال اول دوران امامت امام سجاد اوضاع سياسي دنياي اسلام آشفته و پريشان بود و جنگ هاي متعددي به وقوع پيوست.
نابهنجار شدن اوضاع مدينه
الله اكبري به وضعيت فرهنگي دنياي اسلام در ۱۳ سال اول دوران امامت امام سجاد علیه‌السلام كه به اعتقاد او در ايراد صحيفه سجاديه نقش مهمي داشته است، اشاره كرد و يادآور شد: مدينه به عنوان شهر مقدس مسلمانان در اين سال ها به شهر آقازاده ها و افراد ثروتمند تبديل شده بود. فتوحات صدراسلام غنايمي را نصيب جنگجويان كرده بود كه باعث رونق اين شهر شد و اهالي مدينه را ثروتمند كرد. به ويژه اين كه در عصر عبدالملك مروان، فتوحات مسلمانان گسترش بسياري يافت و آن ها به مرزهاي اروپا هم رسيدند و غنايم زيادي از اين جنگ ها به مسلمانان رسيد كه مردم مدينه هم از آن بي نصيب نماندند. در چنين شرايطي مدينه كه به عنوان يك شهر ثروتمند و پررونق مطرح بود. به كانون رقاصه ها و آوازخوانان و مغنيان تبديل شده بود طوري كه در اين شهر كنيز خريداري مي شد و به آن ها رقاصي و آوازخواني آموزش داده مي شد و سپس به چند برابر قيمت فروخته مي شدند.
مركز صدور آوازخوانان و رقاصه ها
اصلا مدينه در اين زمان به مركز صدور آوازخوانان و رقاصه ها تبديل شده بود. منظورم اين است كه به لحاظ فرهنگي و عقيدتي در مدينه كه امام سجاد در آن سكونت داشتند، چنين شرايطي حاكم بود. مجالس رقاصي و آوازخواني و شعبده بازي و… در اين شهر بر پا مي شد. در كتاب الاغاني ابوالفرج اصفهاني فهرست بلندي از آوازخوانان مدينه و نمونه اشعار آن ها ارائه شده است.
وي افزود: علاوه بر اين ، شرايط سياسي خاصي هم بر جهان اسلام حاكم بود. زبيري ها كه در اين سال ها حكومت را در اختيار داشتند فرستادن صلوات را در نمازهاي جمعه و عيدين ممنوع كرده و سنت رسول الله را نقض كرده بودند تا كسي اسمي از پيامبر(ص) و اهل بيت نبرد. چون اگر كسي صلوات مي فرستاد اهل بيت را هم شامل مي شد و اهل بيت مي توانستند اعلام كنند كه ما مصداق اين صلوات هستيم.
صلوات در مقابل خيانت زبيري ها
امام چهارم با در نظر گرفتن همه اين شرايط، تدبيري تازه انديشيدند و در قالب دعا، اهداف خود را دنبال كردند. به عنوان نمونه اگر صحيفه سجاديه را بررسي كنيم، در مي يابيم كه لابه لاي دعاهاي آن ذكر صلوات فراوان به كار رفته است. اين صلوات ها در مقابله با آن خيانتي صورت گرفت كه زبيري ها دنبال مي كردند.
احياي دين اسلام در قالب فرهنگي
اين مدرس حوزه علميه قم با تاكيد بر اين كه امام سجاد علیه‌السلام در اوضاع بحراني جهان اسلام به لحاظ فرهنگي و سياسي، به احياي دين اسلام در قالب فرهنگي پرداختند گفت: در آن زمان تحريف بزرگي در دنياي اسلام به وجود آمده بود كه امام حسين علیه‌السلام با برخورد فيزيكي و با جنگ به احياي اسلام پرداختند و در ادامه حضرت زين العابدين علیه‌السلام با ابزار فرهنگي به مبارزه برخاستند و به احياي اسلام پرداختند.
ايراد صحيفه سجاديه با توجه به اوضاع فرهنگي و سياسي جهان اسلام
الله اكبري افزود: صحيفه سجاديه با توجه به اوضاع فرهنگي و سياسي جهان اسلام با تاكيد بر نيايش و دعا ايراد شده است.
زيرا آن زمان بسياري از مسلمانان در ماديات و ثروت و دنيا طلبي غرق شده بودند. امام سجاد علیه‌السلام در اين ميان راه درست را به مردم نشان مي دادند و خدا و معنويت را به ياد آن ها مي آوردند.
تاكيد امام سجاد علیه‌السلام بر دعا و نيايش و راز و نياز به نوعي واكنش به شرايط فرهنگي جامعه بود. به همين دليل است كه وقتي ما صحيفه سجاديه را مي خوانيم، مي توانيم بازتاب شرايط فرهنگي و ديني و اجتماعي و … جامعه را در آن ببينيم.
احياي بنيان ها و اصول اصيل اسلامي در اذهان مردم
از طرفي به لحاظ سياسي هم آن قدر جو خفقان و سركوب شديد بود كه امام (ع) راه ديگري براي مبارزه نداشتند اگر امام حسن علیه‌السلام يا امام حسين علیه‌السلام امكان نامه نوشتن و برخورد سياسي را با حكومت داشتند، امام سجاد علیه‌السلام چنين امكاني را هم نداشتند به همين دليل ايشان روش تازه اي را در مبارزه ابداع كردند و در قالب دعا و نيايش بنيان ها و اصول اساسي اسلام را در خاطر مردم زنده كردند، چون مي ديدند كه دين و اخلاق در جامعه اسلامي در حال فروپاشي و ويراني است. از طرفي امكان برخورد فيزيكي با حكومت و دولت راهم نداشتند پس سراغ ملت رفتند تا مردم را اصلاح كنند.
مبارزه اي شبيه مبارزه پيامبر اسلام
من اين رفتار و سلوك مبارزه سياسي امام سجاد علیه‌السلام را شبيه روش پيامبر مي دانم؛ زماني كه پيامبر اسلام هيچ قدرت اجرايي نداشتند، سراغ افراد مي رفتند و به تبليغ دين اسلام مي پرداختند. حضرت زين العابدين علیه‌السلام نيز در اين روش جديد مبارزه مثل رسول الله (ص) به جاي حكومت، سراغ مردم رفته بودند و نسبت به اوضاع آشفته فرهنگي و ديني و سياسي در قالب دعا واكنش نشان مي دادند.
منبع: خراسان – مورخ پنج‌شنبه ١٣٩٠/٠۴/١۶ شماره انتشار ١٧٨٧٧
