دعای ابوحمزه ثمالی دعایی از امام سجاد علیه السلام شامل صفات خداوند، اسم اعظم و همچنین دربردارنده مفاهیمی مانند دشواری‌های قبر و قیامت، سنگینی بار گناهان و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و خاندان معصومش است. در این دعا راه‌های تضرع به درگاه خداوند، توبه و راه و رسم پرهیزگاری ترسیم شده است.
سند دعای ابوحمزه
سید ابن طاووس (۵۸۹–۶۶۴ق) در کتاب اِقبالُ الاَعمال[1] به سند خود از هارون بن موسی تَلَّعُکْبَری درگذشت: (۳۸۵ق) به اِسناد حسن بن محبوب زَرّاد (۱۲۹ یا ۱۴۹ق-۲۲۴ق) از ابوحمزه ثمالی روایت کرده که: «امام زین‌العابدین(ع) در شب‌های ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می‌پرداختند و هنگام سحر این دعا را می‌خواندند.»
این دعا را شیخ طوسی در مصباح المتهجد، [2]کفعمی در البلد الامین[3] و المصباح، [4]مجلسی در زاد المعاد [5]و بحارالانوار [6]و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان [7]نقل کرده‌اند. جوادی آملی معتقد است که سند این دعا مورد وثوق است.
علت نامگذاری
روایت‌کننده این دعا، ابوحمزه ثُمالی از یاران امام سجاد علیه السلام، امام باقرعلیه السلام و امام صادق علیه السلام معرفی شده است؛ به همین دلیل به این نام گذارده شده است[8]
مضامین دعا
برخی در تفسیر دعای ابوحمزه عنوان کرده‌اند که این دعا مشتمل بر مراحل مختلفی است که در لابلای آن مطالب مختلف عرفانی، اجتماعی، سیاسی، و اخلاقی ارائه شده است یکی از مهمترین ویژگی‌های این دعا این است که شیوه راز و نیاز انسان با پروردگارش را به خوبی نشان داده است.[9]
این دعا که با جمله «إِلَهِي لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِكَ» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَيْشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ» ختم می‌شود مشتمل بر معانی بلند و الفاظ فصیح و تعابیر بدیع است. راه توبه و انابه و تضرع و پرهیزگاری را ترسیم کرده و نعمت‌های بزرگ الهی را برشمرده، و دشواری‌ها قبر و قیامت و تاریکی و تنهایی و سنگینی بار گناهان را متذکر شده و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان معصومش را تأکید فرموده است. همچنین وسعت روزی و حج خانه خدا و محفوظ ماندن از شر شیطان و زمامداران و پاک شدن از صفات ناپسند و تنبلی و سرخوردگی و غم و اندوه درخواست شده است. در این دعا گذشته از درس‌های خداشناسی و معادشناسی و تأکید مقام نبوت و امامت جامع‌ترین خواسته‌های هر فرد مؤمن برای سعادت دنیوی و اخروی بیان گردیده است.[10]
جوادی آملی در مورد این دعا معتقد است؛ این دعای نورانی، فرازهای گوناگون و جمله‌های متعددی دارد که همه در یک سطح نیستند چرا که همه دعا كنندگان در یك سطح نیستند. برخی مشكل خوف دارند، برخی در مرحله رجاء مشكل دارند و برخی دیگر، دامنگیر مشكلات دیگری شده‌اند، که این دعای جامع، برای همگان سودمند است. البته بحث‌های محوری این دعا همان مسئله توحید است كه در خِلال این مسائل بازگو می‌شود
وی همچنین معتقد است اگر چه در طلیعه و آغاز این دعا «بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» قرار ندارد اما این دعا با نام خدا و کلمه «الهی» شروع شده است. بنابراین چون با نام شروع شده است، مشمول آن احادیثی نخواهد بود كه هر كاری كه به نام خدا شروع نشده است، ابتر و بی نتیجه است[11]
منبع: ویکی شیعه
کلمات کلیدی: دعای سحر،دعای ابوحمزه، دعاهای امام سجاد، سند دعای سحر، علت نامگذاری دعای سحر، مضامین دعای سحر.
[1] سیدبن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵-۳۳۴.
[2] طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص ۴۱۶-۴۰۵
[3] کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۲۹۹-۲۸۸.
[4] کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۷۹۷-۷۸۱.
[5] مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۳-۹۲.
[6] مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳، ج۹۵، ص۸۲.
[7] قمی، مفاتیح‌الجنان، ذیل دعای ابوحمزه ثمالی
[8] خزائلی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، ۱۳۸۷ش، ص۲۵.
[9] خزائلی، (متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی)، ۱۳۸۷ش، ص۲۶.
[10] دایره المعارف تشیع، ج ۷، ۵۲۱
[11] جوادی آملی، شرح دعای ابوحمزه ثمالی، ۱۳۸۵، جلسه اول.
