۱. معرفت و باور به این که پروردگار مالک علی الاطلاق است و همه چیز را در دست قدرت خویش دارد و اگر اراده کند پیچیدهترین گرهها را باز میکند. «تبارک الذی بیده الملک و هو علی کل شی ء قدیر»؛ بزرگ است آن که سلطنت به کف اوست و او به همه چیز تواناست.[1]
۲. دل را مصفا کردن، حساسیت و عظمت دل نسبت به سایر اعضا بر کسی پوشیده نیست و بی تردید وقتی دل مصفا شد دعا اثر میبخشد. «اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه»؛ این مردم پایدارندکه خدا بر دلهایشان نور ایمان انگاشته و بروح قدس الهی آنها را مؤید و منصور گردانیده است»[2]
۳. استفاده از لقمه حلال؛ شاید بعضی توجه نداشته باشند که خوردن مال حرام چه اثرات سوء بر وجودشان میگذارد و چگونه راه استجاب دعا را مسدود مینماید؛ «و لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من اموال الناس بالاثم و انتم تعلمون»؛ مال یکدیگر را بناحق نخورید و کار را به محاکمه قاضیان نیفکنید که به وسیله رشوه و زور پارهای اموال مردم را بخورید با این که شما آگاهی دارید.[3]
۴. تضرع و انابه: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیة»؛ پروردگار خویش را با تضرع وزاری و در نهان بخوانید. [4]
۵. قطع امید از غیر خدا، عزم دعا کننده را در توسل به پروردگار و مبدأ هستی قویتر کرده، با خلوص بیشتری خواستههای خود را از درگاه خدا طلب میکند.
امام صادق علیهالسّلام در این باره فرمود: «هرگاه یکی از شما اراده کرد که هر چه از خدا بخواهد به او بدهد باید از همه مردم ناامید شود و جز به خدا امیدوار نباشد. اگر خداوند این حالت را در قلب دعا کننده یافت هر چه از او درخواست شود عطا میکند.»[5]
۶. دستهجمعی دعا کردن از دیگر عوامل مؤثر در اجابت دعا، گروهی بودن آن است و این نشانه اهتمام اسلام به جمع و اجتماع است. یکی از حکمتهای آن، این است که هر چه افراد، بیشتر باشند، هر یک به سهم خود و نسبت به خصایل نیکویی که دارند، نظر پروردگار را جلب و دعا را به هدف اجابت، نزدیکتر میکنند. امام صادق علیهالسّلام فرمود: «هرگاه امری پدرم امام باقر علیهالسّلام را محزون میکرد، زنان و کودکان را جمع نموده، دعا میکرد و آنها آمین میگفتند.»[6]
۷. واسطه قرار دادن اهلبیت علیهمالسّلام. انسان غیر معصوم، بهطور معمول، مرتکب گناه و اشتباه شده، بدین وسیله در درگاه الهی خجل و روسیاه است. از این رو، اگر اولیای مقرّب درگاه خدا را واسطه قرار دهد به خاطر آنها دعا به اجابت نزدیکتر میگردد. در میان امت اسلامی هیچ کس از پیامبر و خاندانش نزد خدای محبوبتر نیست. خداوند، خود فرموده است: «محبوبترین و گرامیترین بندگانم نزد من محمّد و علی، حبیب و ولی من هستند، هر کس بهوسیله آن دو و خاندان پاکشان از من چیزی بخواهد، خواستهاش را رد نمیکنم.»[7]
رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم نیز فرمود: «… اِجْعَلُونی فی اَوَّلِ الدُّعاءِ وَ فی آخِرِه ِوَ وَسَطِهِ؛[8] مرا در اول، وسط و آخر دعا قرار دهید.»
[1] ملک/سوره۶۷، آیه۱.
[5] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائلالشیعه، ج ۴، ص ۱۱۷۴.
[6] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۳۵۳.